مطالعه و شناخت نقوش جاندار بر روی سفالینه های نیشابور (در قرن سوم و چهارم ه .ق)

نقش­مایه ­ها در هنر سفالگری حامل مفاهیم و مضامینی است، که تجلی­گر جهان­بینی جوامع بشری به شمار می‌آیند؛ نقوشی که بر سفال نقش می‌بندد، بیانگر میراثی است که در آن بستر به وجود آمده­اند. تحقیق پیش رو، به بررسی و تحلیل نقوش جاندار برروی سفالینه­های نیشابور در دوره سامانیان می­پردازد؛ که جزو زیباترین و اسرارآمیزترین نقوش سفالینه­های اسلامی محسوب می شوند. اهداف این پژوهش عبارتند از: شناخت مفاهیم و مضامین آن­ها و مشخص کردن عواملی که در نقش کردن نقوش جاندار برروی سفالینه­های دوران مزبور دخیل بوده اند. لازم به ذکر است که تاکنون در رابطه با این نقش مایه­ها در هنر سفالگری اسلامی، نظریه­های گوناگون مطرح شده­است؛ اما اغلب آن­ها مصادیق مستدل و مستندی را در این زمینه ارائه نکرده‌اند. بدیهی است که اطلاعات مستخرج از نمونه­های به‌کار رفته در سفالگری نیشابور در دوران سامانی، می­تواند تا حدود زیادی راهگشای بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه و شناخت هرچه بیش‌تر نقوش جاندار بر روی این سفالینه­ها باشد. از همین رو می‌کوشیم، ابعاد مختلف مفهومی و محتوایی و نمادین­ نقش­مایه­های مزبور را به‌صورت مستند، با روش پژوهشی توصیفی – تحلیلی، و تکیه بر روش کتابخانه‌ای مورد بحث و تحلیل قرار دهیم. بنابر مهم­ترین یافته­های تحقیق، عامل واحدی را نمی­توان به‌عنوان تنها عامل نقش کردن نقوش جاندار بر سفالینه­های نیشابور ذکر کرد؛ بلکه مجموعه­ای از عوامل و منابع شناخته و ناشناخته در نقش­کردن آن­ها دخیل بوده­اند که از مهم­ترین منابع شناخته شده آن­ها، رواج و رونق ادبیات و فرهنگ ایران­زمین در دوره سامانی، علاقه خاندان پادشاهی سامانی به فرهنگ و هنر و اساطیر ایران­باستان و ابداعات هنرمندان طراح سفال از محیط و طبیعت اطراف خود می­باشد. گردآوری اطلاعات نیز، از طریق کتابخانه‌ای، منابع مکتوب، تصویری و الکترونیکی صورت گرفته است.